Tamte dni, tamte noce

Malownicza i sielska włoska prowincja na północy Włoch. Ciche stare miasteczka wykute z marmurów, podkreślające lejący się żar z nieba cykady. Lata osiemdziesiąte, jakby celowo wybrane za czasy, gdy ciszy nie przerywają dzwonki nadchodzących wiadomości sms.

Profesor Perlman z rodziną spędza tu każde lato. Do pomocy w studiach na kulturą antyczną profesor zaprasza każdego roku jednego z asystentów. Tym razem jest to amerykański do bólu Oliver. Niechętny mu z początku nastoletni syn profesora Elio zaprzyjaźnia się z przybyszem. Fascynacja studentem szybko zmienia się w uczucia, jakich dotąd młody Perlman nie znał.

Opowieść o uczuciach niewyrażalnych słowami i rodzącym się pożądaniu. Otoczona wszędobylskimi książkami i akademickimi dysputami szlachetniejąca z każdym malowniczym kadrem. I pełna ukrytego skrzętnie sentymentu – do spokojnych czasów, bajkowej włoskiej prowincji i ciszy przepełniającej otoczenie.

 

 

Limbo – Melania Mazzucco

Sierżant Manuela Paris z dywizji strzelców wraca do rodzinnego Ladispoli pod Rzymem. W domu czeka ją długa rehabilitacja po ranach jakich doznała w trakcie wybuchu miny pułapki w trakcie służby. Rany fizyczne to nie jedyna pamiątka po Afganistanie. Równie groźne co pogruchotane kości nóg są rany na psychice i nieuleczony żal po utraconych żołnierzach.

W Ladispoli czeka na Manuelę zwykłe życie rodzinne – tak inne od codziennych patroli w pustynnej okolicy. Ale prócz matki, siostry i nowej rodziny ojca włoska pani sierżant spotka jeszcze kogoś. Tajemniczego mężczyznę w pustym o tej porze roku hotelu.

Portret współczesnej kobiety jakże dalece obiegającej od tradycyjnej włoskiej roli żony i matki. Wnikliwy i  rozbudowany.

Dzieląc opowieść na „Live” i „Homework” Melania Mazzucco nadaje historii rytm dwóch równoległych światów – spokojnej choć gorzkiej egzystencji w Ladispoli i stresującej ale i podniecającej służby w wojskowej bazie.

Świetnie napisana, jak zawsze u Mazzucco.

 

Suburra – sezon 2

Bandzior, glina i cygan znowu grasują po ulicach Rzymu.

Po dramatycznym klinczu na koniec sezonu pierwszego Aureliano i Spadino łączą siły w walce o utrzymanie wpływów. Lele zdaje sie być innym człowiekiem. Idzie w ślady ojca podejmując pracę w policji.

Przeszłość całej trójki nie da o sobie zapomnieć, dopóki w Rzymie nadal panuje Samuraj.

Drugi sezon rzymskiej etiudy. Wciąż ciekawie, chociaż nadal nie na poziomie „Gomorry”.

 

Lo Spietato

Kalabryjczyk przeszczepiony na północ pozostanie Kalabryjczykiem. Santo Russo trafia do Mediolanu jako dzieciak, ale zły omen nie pozwala mu oderwać się od korzeni. Młody Santo szybko trafia do bandyckiego „uniwersytetu”. Następnym stopniem edukacji jest „ambasada” Ndranghetty w przemysłowym sercu Italii. Russo zaczyna od kradzieży i porwań, coraz mocniej wkręcając się w spiralę mafijnych zbrodni.

Budżet amerykańskiego Netflixa, włoski reżyser i aktorzy. „Bezwzględny” to filmowy kundel. Choć film ma w sobie nieco europejskiego sznytu, nietrudno dojrzeć w nim wpływu gangsterskich klasyków Hollywood. Życie Santo Russo do złudzenia przypomina Tonny’ego Hilla z „Goodfellas” a montaż i narracja w stu procentach jest bezpiecznym „copycat’em” ze spawdzonych wzorców.

„Lo Spietato” ogląda się bez znudzenia ale i bez wielkich uniesień.

 

Lampart – Giuseppe Tomasi di Lampedusa

Wielkie rody przemijają, majątki roztrwonione w hulaszczym życiu, pełne przepychu pałace murszeją w ostrym słońcu Sycylii. Dawny  świat  odchodzi w zapomnienie.

Historia przyspiesza a stara arystokracja nie jest w stanie dotrzymać jej kroku. Trinacria z odwieczną cierpliwością przyjmuje kolejnych kolonizatorów. Sabaudczycy wypierają Burbonów. Wyspę owiewa duch rewolucji Garibaldiego. Czerwone koszule, marsz Tysiąca, narodziny trójkolorowej flagi. W zgiełku historii gasną ostatnie szlacheckie nazwiska, ustępując miejsca głodnej władzy ciżbie.

Hrabia Salina, Don Fabrizio przypatruje się temu z dystansem.  To człowiek, który „lubi, żeby wszystko co go otacza było równie majestatyczne jak on”. Nazywają go Lampartem.

„Byliśmy gepardami, lwami; ci co przyjdą po nas, będą szakalami, hienami; ale my wszyscy, gepardy, szakale i owce, będziemy w dalszym ciągu pewni, że jesteśmy solą ziemi.”

Pochwalna pieśń o Sycylii i satyra na jej wiekową gnuśność w jednym. Zachwyt nad dawnym splendorem i subtelne wspomnienie o „ludziach honoru”.

„Il Gattopardo” to także kunszt słowa i mistrzowski traktat o śmierci w stylu lekkim i jednocześnie majestatycznym.

Mistrzowskie i jedyne dzieło potomka rodu Lampedusa, który sam odszedł w zapomnienie na skraju biedy. Cień autora nie trudno dostrzec w postaci głównego bohatera.

 

* w oryginale „Gepardem”

 

Czarna ręka – Stephan Talty

W pierwszych latach XX wieku Nowy Jork zalewa fala zbrodni. To wynik lawinowo rosnącej liczby emigrantów z Europy, ciurkiem wlewających się do Ameryki przez Ellis Island. Wśród tysięcy biedaków ciągnących do nowej ziemi obiecanej jest niemało uciekających przed rodzimą jurysdykcją złoczyńców. Elitą w tej grupie są synowie włoskiego Mezzogiorno, z twardymi synami Sycylii na czele. Przybywają do Nowego Świata z jedynym fachem w ręce – mistrzostwem w szantażach i wymuszeń pod groźbą śmierci.

Nad pękającą w szwach włoską dzielnicą  na dolnym Manhattanie próbuje bezskutecznie zapanować garstka policjantów. Większość z nich to synowie Irlandii. Przybysze z Italii to dla nich banda odrażających, brudnych dzikusów. Trudnych do rozróżnienia, ciemnoskórych (!) prostaków. Zrozpaczony niemocą służb, burmistrz Nowego Jorku zatrudnia pierwszego w historii Włocha w szeregach policji. Pełen ambicji Joseph Petrosino staje oko w oko z „Mano Nero”.

Stephan Talty odkrywa przed czytelnikiem nieznane karty amerykańskiej historii. Barwna opowieść o emigrantach i zalewie zbrodni na pierwszym planie utrzymuje dzielnego Petrosino – Włocha, który poświęcił życie dla dobra ogółu. Pierwszego mieszkańca włoskiej dzielnicy, który odważył się przeciwstawić rosnącej zorganizowanej przestępczości, protoplasty amerykańsko-włoskiej mafii.

 

 

Sycylijski mrok – Peter Robb

Choć od wydania debiutanckiej książki Petera Robba minęło ponad dwadzieścia lat, w słonecznej Italii nadal jest ona na indeksie. Nic w tym dziwnego, bo „Sycylijski mrok” to dużo więcej niż reportaż z włoskiego południa, z jego powszechnie znanymi chorobami. To obnażenie włoskiej tajemnicy poliszynela, której apogeum stał się głośny proces byłego prezydenta Włoch.

Wędrując przez czas i przestrzeń pisarz z Antypodów odkrywa kolejne warstwy patologicznego mariażu mafii, biznesu i polityki. Sycylijski mrok to miejsce, w którym splatają się interesy nobliwych bankierów, mężów stanu godnych zaufania i „ludzi honoru”. To tutaj załatwiał swoje interesy „dożywotni senator” Giulio Andreotti.

Pochwała pod adresem mężczyzny, konia lub kobiety, stwierdzenie, że jest mafiuso, odnosiła się do elegancji, dumy, witalności i siły ducha. Pod koniec ubiegłego wieku słowo to zaczęło znaczyć to samo, co jego neapolitański odpowiednik guappo, elegancki zbir.

Działania wyjątkowo brutalnego i podstępnego klanu z miejscowości Corleone oraz jego szefa Salvatore Riiny, zwanego przez ludzi honoru Wujem Totò nieodzownie może kojarzyć się ze scenami filmu Francisa Coppoli.

Dzisiejsze oblicze zbrodni jest dalekie od klasycznych filmowych kadrów. Lupary odeszły w zapomnienie, choć bywają pomocne gdy zawodzą prawnicy. Codzienność ma szyk garnituru od najlepszych krawców i smak najlepszego szampana serwowanego w odrestaurowanych palazzi. „Mafię” trudno dziś wskazać palcem, choć jest obecna na każdym kroku – od zrujnowanych pustostanów w centrum Palermo, po betonowe mega-bloki na obrzeżach Neapolu. Od lokalnych burmistrzów chylących czoła przed zbirami, po prezydenta Włoch, unużanego w korupcję, mataczącego i kryjącego swoich potężnych sprzymierzeńców. Mrok rozlał się po całej słonecznej Italii, choć na oko to państwo pełne słońca i błękitu.

Peter Cobb kreśli krajobraz wyspy ze znawstwem autochtona i zarazem chłodnym okiem obserwatora z zewnątrz. Czasami wraca do historii zdobycia wyspy przez Aliantów, czasami zagląda na karty „Dnia Puszczyka” Leonardo Sciascii czy „Geparda” Giuseppego Tomasi di Lampedusa.

Pomiędzy wątkami Andreottiego i cupoli, najwyższego gremium sycylijskich klanów, Robb wtyka niecodzienne wątki kulturowe. Takie jak opowieść o pasta fresca*  czy wtrącenie o widelcu**. Smakowita jest ta podróż, bo odkrywa przed czytelnikiem coś, czego nie sposób poznać odwiedzając Sycylię na kilka chwil.

Słoneczne obrazki gajów cytrynowych i kolorowe targi w małych miasteczkach nie są w stanie przebić się przez warstwę kurzu i brudu. Tego prawdziwego i tego alegorycznego. Jest go za dużo, bo narastał przez wieki. Nie zmienia to jednak faktu, że Sycylia to miejsce fascynujące.

* Pasta fresca, często z dodatkiem jajka, z którym staje się pasta all’uovo, należy jeść świeżą. Przygotowuje się ją z miękkiego ciasta i nie przechowuje. Sucha pasta asciutta, przechowywana miesiącami, a nawet latami przed ugotowaniem i spożyciem, którą można magazynować i transportować, była wkładem Arabów do technologii produkcji żywności. Pasta asciutta może być przygotowana wyłącznie z ciasta z twardych, bogatych w gluten ziaren pszenicy – triticum durum – a w tamtych czasach tę odmianę pszenicy uprawiano tylko na Sycylii i w innych gorących krajach basenu Morza Śródziemnego. Arabowie opracowali metodę formowania takiego ciasta w łatwy do całkowitego wysuszenia makaron poprzez cięcie go na wąskie paski. Wynalazek ten szybko się rozprzestrzenił, ale przez stulecia suszony makaron wciąż nazywano maccaroni siciliani.

** Owidiusz w Sztuce miłości zasugerował brak sztućców u śmietanki towarzyskiej Rzymu, radząc kobietom: „Bierz jadło wykwintnie palcami. Nie obsmaruj twarzy tłustą łapą”. (…) Wszyscy teologowie tamtych czasów byli zgodni, że widelec to „narzędzie szatana”, i jako grzeszny zbytek obłożyli owe instrumentum diaboli klątwą.