Markiz de Montespan – Jean Teule

Powieść Jeana Teule opowiada historię jednego z nielicznych ludzi, których nie oślepiło słońce Jego Wysokości Ludwika XIV. Markiz de Montespan istniał naprawdę i nazywał się

Louis Henri de Pardaillan de Gondrin, marquis de Montespan 

Pan Pardallian de Gondrin nie uległ pokusom korzystania z przywilejów, jakie dawała bliskość Króla Słońce. W epoce dworskich intryg i rozwiniętych do obłędu rytuałów wykazał się nadzwyczaj wysoko rozwiniętą moralnością nie godząc się na ciche przyzwolenie „wypożyczenie” własnej żony królowi. Musiał mieć zaprawdę wielkie cohones, żeby publicznie wypominać cokolwiek królowi. Faktem historycznym jest też ozdobienie powozu rogami jelenia i odprawianiem corocznych mszy żałobnych za małżonkę, która w tym samym czasie radośnie grała na królewskim flecie w komnatach Wersalu.

Françoise Athénaïs de Rochechouart de Mortemart, Marquise of Montespan stała się wpływową osobistością na dworze Ludwika XIV po tym, gdy Jego Wysokość wymienił zastąpił nią poprzednią „starą” kochankę. Była urocza, piękna, zabawna. Oczywiście do czasu kolejnej zmiany i urodzeniu po drodze siedmiu królewskich bękartów.

Powieść Jeana Teule skupia się na nieszczęsnym rogaczu i jego pięknej żonie. Los Markiza układa się w nieustanne pasmo porażek prowadzących od finansowych kłopotów szlachcica, któremu prawo zabraniało zarabiać pieniądze inaczej niż poprzez posiadany majątek i królewskie apanaże, przegrane wojny i stracone łupy, aż do panowania w rozpadającym się zamczysku z garstką wiernych sług.

Największym walorem opowieści są jednak nie same losy bohaterów a detaliczne opisy dworu królewskiego z jego dziwnymi zwyczajami. Zderzenie oświeconego absolutyzmu Króla Słońce i jego ulubienia elegancji z szokującymi zwyczajami higienicznymi to prawdziwe odkrycie tej książki.

Wersal? Śmierdząca sprawa 🙂

 

Dziesięciu Murzynków – Agata Christie

Na odciętą od świata wyspę przybywa osiem osób zaproszonych przez tajemniczego pana U.N. Owena.  Na miejscu nie ma niestety tajemniczego gospodarza, jest za to para służących. Sztorm i odległość od stałego lądu odcina dziesięć osób od zewnętrznego świata (pamiętajmy, to początek XX wieku).

Wkrótce rytm dnia wyznaczają kolejne strofy dziecinnego wierszyka o murzynkach. Za każdym razem wraz z jedną porcelanową figurką Murzyniątka, ze świata znika odchodzi jeden z mieszkańców wyspy.

Powieść Agaty Christie z 1939 roku to klasyczny w formie kryminał. Grono ludzi, tajemnicze zbrodnie, malejący krąg podejrzanych. Intryga wciąga i nie puszcza aż do rozwiązania.

W pierwszym londyńskim wydaniu za tytuł użyto niezbyt poprawny politycnie wers „Ten Little Niggers”. W wydaniach późniejszych tytułem został wers z ostatniej zwrotki wierszyka „.. I nie było już nikogo”.

 

 

Niemieckie requiem – Philip Kerr

Berlin, tuż po wojnie. Na dymiących zgliszczach III Rzeszy zwycięscy Alianci rozgrywają swoje interesy. Nad strefą rosyjską zawisa ponury cień chaosu i bezprawia pod zbawczymi skrzydłami Armii Czerwonej. W strefach alianckich nie jest dużo lepiej. Tu też głód i bieda zmusza kobiety do prostytucji a mężczyzn o żebranie o niedopałek amerykańskiego Lucky Strike’a.

Detektyw Bernie Gunther tkwi w tym bagnie jak cała reszta Berlińczyków. Nie ma dobrych Niemców. Są tylko Szwabi, którym dopisało szczęście spalonych archiwów. Gunther ma za sobą wojenną przeszłość. Nie chciał być częścią zbrodniczej machiny, ale jako urzędnik Kripo automatycznie otrzymał legitymację SS.

Gunther otrzymuje zlecenie odnalezienia dowodów na niewinność swojego dawnego policyjnego kolegi Emila Beckera. Rusza do okupowanego Wiednia, miejsca gdzie stykają się interesy wszystkich wywiadów zwycięskich armii.

„Niemieckie requiem” można czytać jako niezależną książkę, ale jest to trzeci tom sławnej już „trylogii Kerra”.Wcześniejsze to „Marcowe Fijołki” i „Blady Przestępca”. W Polsce cykl nie miał dotychczas szczęścia i ukazał się w nieco chaotycznym porządku. Wydana została (nieprzypadkowo pod zmienionym tytułem) „Był Pan w Smoleńsku Kapitanie?” czyli dziewiąty (!) tom cyklu. Cyklu, bo od publikacji trylogii w latach 1989 – 1991) Philip Kerr zdążył opublikować kolejne 9 tomów.

Trzeci tom cyklu „Bernhard Gunther” to świetny kryminał noir osadzony w mrocznych czasach. Wojna się skończyła, ale nad Berlinem nie rozwiały się dymy ostatniej z bitew. Kerr doskonale wykorzystuje kontekst historyczny dla swojej opowieści. Zdarzają mu się wpadki – jak ta z pojawiającą się znikąd żoną – są to jednak małe niedoskonałości wciągającej historii.

Podobno do londyńskiego apartamentu Philipa Kerra wpadł ostatnio Tom Hanks. Plotki głoszą, że może być z tego serial. Trzymajmy kciuki. Z doświadczeniem Hanksa i scenariuszem Kerra można spodziewać się perełki.

 

 

Na terenie Miltona Lumky’ego -Philip K. Dick

 

Bruce Stevens pracuje dla dużego dyskontu. Wciąż jest w drodze, odkąd wyrwał się z rodzinnego miasteczka Montario. Przejeżdżając przez tą dziurę w Idaho, w której spędził dzieciństwo postanawia odwiedzić byłą dziewczynę. Poznaje Susan, starszą od siebie o dziesięć lat kobietę, która dużo zmieni w życiu Bruce’a już od pierwszego dnia ich znajomości.

„Na terenie Miltona Lumky’ego” niestety dowiodło, jak złym pomysłem jest zachowywać, wydawać a wreszcie czytać wszystko co wyszło spod pióra renomowanego pisarza. P.K.Dicka uwielbiam, ale ta książka naprawdę nie ma nic do powiedzenia.

Historia sprzedawcy maszyn do pisania ma swój urok. Fajny jest klimat lat czterdziestych XX wieku. Amerykańska prowincja daleka od echa wojennego zgiełku skupia się bardziej na swoich przyziemnych sprawach. Nie mający złych wspomnień z Pacyfiku czy operacji Overlord „Skip” Stevens ma dwadzieścia cztery lata i przemożną chęć zmierzenia się z życiem. Susan ma intrygujący charakter, obiecujący ciekawy rozwój sytuacji.

Najbardziej tajemniczy jest tytułowy Milton Lumky. To na niego czekamy od pierwszych kart książki: kto to jest? Dlaczego jest tak ważny dla opowieści? I co z tym terytorium? Kiedy się pojawia, zanosi się na coś ciekawego. Dziwne zachowanie, symptomy nieznanej choroby, nietuzinkowy samochód. W nim cała nadzieja na niebanalny koncept książki.

W trakcie lektury można złapać się na czekaniu. Czekaniu na kosmitów, rozdwojenie jaźni lub cokolwiek, czym Philip K. Dick raczy czytelnika w każdej ze swoich opowiadań. Nic z tego. W tej książce nie tylko tego nie ma. Niestety nie ma w niej w zasadzie żadnego głębszego zamysłu czy pointy, która spowoduje, że książkę zamkniemy z satysfakcją.

Problem w tym, że historia idzie swoim rytmem i …. nic się nie dzieje.

Philip K. Dick podświadomie zakpił sam z siebie, a przy okazji z nas wszystkich. Napisał zwykłą, w dodatku mało przemyślaną powieść realistyczną. Nie ma w niej nie tylko miejsca na zjawiska nadprzyrodzone, ale nawet na ciekawy suspens regularnego świata.

Takiego „twista” chyba nikt się nie spodziewał, ale w sumie to marna pociecha.

 

Mały promyczek tej książki to przejęzyczenie Lumky’ego Miltona: „W Utah jest tak czysto z powodu LSD” Miał na myśli LDS (Latter-Day Saints – Kościół Świętych w Dniach Ostatnich, czyli mormoni) Symtopatyczne 🙂

 

Tequila – Krzysztof Varga

Monolog na weltschmerzu w specyficznym dla Krzysztofa Vargi języku i stylu.

Narrator – bezimienny wokalista zespołu –  zaczyna swoją gonitwę myśli w laczkach, na grubym kacu i z Grubym na barkach. Gruby to perkusista. Sęk w tym, że trójka kumpli z zespołu właśnie wynosi Grubego w trumnie.

Strumień (nieco) pijanej świadomości niesie kolejne scenki z życia punk-rockowej kapeli. O wszystko-żrącym denacie jest tu najwięcej, ale sporo też o reszcie: Abdulu i Martinezie. Przede wszystkim jest też o sensie życia i grania, upadku ideałów, wódzie, fajkach, wydawcy, markietingowcach wytwórni, cwanym managerze, łatwych, choć mało urodziwych fankach.

Całość podana fonetyczną nowomową języka ulicy, przynajmniej takiego jakim wymyślił go sobie w 2001 roku sam autor. Pizza to picca, rock to rok, impra, muza, w porzo. Od anglicyzmów pisanych po ludowemu momentami robi się słabo (dżob, strejedżowy bend, a nawet Kurt Kobejn).

„Tequila” wprawiła krytyków w zachwyt, podobnie zresztą jak pierwsze powieści Masłowskiej. Oboje z Vargą mają punkt styczny. Tworzą swój własny i niepowtarzalny styl bazujący na żywym języku, krzywo patrzący na obłudną poprawność codzienności. Trudno im odmówić oryginalności i uroku, choć momentami bywa brutalnie czy wręcz chamsko. Ale czy w rzeczywistości nie tak właśnie brzmi polska ulica?

Styl Krzysztofa Vargi jest na tyle charakterystyczny, że mógłby nie podpisywać się na okładce. Momentami drażni, czasem zachwyca, często rozśmiesza ciętą ironią i bezpardonowym punktowaniem wszelkich przejawów nadęcia zwanego „profesjonalizmem”.

W przypadku „Tequili” i jej narratora za wszystkim tym  kryje się gorzka pigułka. Wprawdzie „pankisnotded”, ale goniący za kasą niby niezależni twórcy odbierający na scenie „Frankensztajna” są już bardzo „ded”.

Łabędzi śpiew trzydziestoparoletnich dzieciaków, które nie chciałby dorastać. Tylko długie „hery” mocno już przerzedzone.

 

 

 

Dwór – Isaac Bashevis Singer

Bóg sprzyja Kalmanowi Jakobi. Jego zaradność i pracowitość pozwalają wydzierżawić podupadający dwór hrabiego Jampolskiego. Wraz z sukcesem ekonomicznym przychodzi powszechne poważanie żydowskiej diaspory. Wreszcie pojawiają się godni kandydaci na mężów dla córek Kalmana, a jego stać na godny posag i wyprawienie tradycyjnego żydowskiego wesela.

Ale z zasobnością przychodzą też ludzkie demony. Zazdrość, zawiść, chciwość. Wokół Kamana zbiera się coraz więcej osób depczących świętą żydowską tradycję. Dybuków, jakby ich mógł nazwać sam bohater powieści.

„Dwór” to klasyczna powieść Isaaca Singera, dzieło epickie nie tylko z uwagi na zaginione dziedzictwo dawnego Judaizmu. To także świetnie odmalowany obraz polskiego społeczeństwa. O tyle cenniejszy, że widziany z perspektywy „drugiej strony”.

Powieść w przeważającej części skupia się na opisie osobliwej z dzisiejszego punktu widzenia codzienności społeczności semickiej z ich głęboką wiarą i wszelką aktywnością podporządkowaną rytuałowi.

To także zapis skomplikowanych relacji na poziomie wiary – pomiędzy ortodoksyjną wiarą a chasydyzmem – i na poziomie samoświadomości – pomiędzy żydowską tradycją a światowym postępem u progu XX wieku.

Powieść Singera wbrew opinii o autorze jako obserwatora własnej nacji stanowi niezwykły obraz Polski i Polaków w burzliwych czasach Zaborów, czasach niezwykłych przemian społecznych i ekonomicznych po katastrofie Powstania Styczniowego.

 

 

Batalista – Arturo Perez – Reverte

Faulques maluje fresk w zrujnowanej wieży dokonującej żywota na malowniczym hiszpańskim urwisku. Tajemniczy artysta zazwyczaj jest niepokojony raz dziennie głosem przewodnika, płynącym z cumującego nieopodal wycieczkowca.

Kiedy wielka scena batalistyczna nabiera kształtu, w surowej siedzibie Faulquesa pojawia się intrygujący gość. Nazywa się Ivo Markovic, a wraz z jego twarzą do malarza powracają wspomnienia z dawnych czasów.

Mroczna atmosfera „Batalisty” bez pośpiechu wprowadza czytelnika w detale głównych bohaterów. Każda rozmowa Faulquesa z Markovicem dodaje nowych elementów historii. Równolegle z losami hiszpańskiego reportera i chorwackiego żołnierza przed czytelnikiem rozwija się panorama bitwy malowanej ręką tego pierwszego. Każdy detal malowidła zdaje się być znaczącym obrazkiem z dziesiątek wojen. Zupełnie jak negatywy wychodzące z aparatu Faulquesa z każdego miejsca na Ziemi splamionej ludzką krwią.

W powieści Atruro Perez – Reverte nie trudno odszukać elementów autobiograficznych. Głęboki humanizm ukryty w pozornie sensacyjnej treści to największy smak tej książki. Rozważania o słusznych wyborach i moralności nabierają głębokich cieni z każdą stroną historii.

Perez – Reverte nie stawia czytelnikowi trudnych pytań. On tylko maluje przed naszymi oczami wielką scenę batalistyczną, w której zaplątany w pułapki historii człowiek sam musi dokonać wyboru. Mocne. Daje do myślenia.

 

The Grapes of Wrath – John Steinbeck

Once again, this time in classic Penguin Readers issue.

Joad familly and their walk of life, still one of the most heartbreaking stories of american society in early XX century, during the Great Depression.

For details see polish review.

 

Egzekutor – Stefan Dąmbski

  Żyłem wieczną imaginacją, wmawiałem sobie, że ja tej wojny nie przeżyję, a gdybym nawet przeżył jakimś cudem, to nie będę miał żadnej pomyślnej przyszłości przed sobą i że moja śmierć to jedyne mądre rozwiązanie. Żyjąc z tym założeniem całymi miesiącami, w końcu w nie uwierzyłem. I to uczyniło mnie takim dobrym.

Autobiografia Stefana Dąmbskiego, pseudonim Żbik, żołnierza AK z grupy dywersyjnej obwodu Rzeszów – Południe. Odznaczony Krzyżem Walecznych, przyznawanym „…celem nagrodzenia czynów męstwa i odwagi, wykazanych w boju…”. Dąmbski byłby typowym bohaterem swoich trudnych czasów gdyby nie jeden fakt – był likwidatorem.

Jego pierwszy wyrok był jednocześnie egzaminem na fachowca. Wykonał go na szkolnym koledze, konfidencie Gestapo. Później było już łatwiej.

Źle strzelony przeciwnik, o ile w grę wchodzi mały kaliber pistoletu, jest nieraz długo przytomny, a mając własny rewolwer czy pistolet w kieszeni – jest w stanie jeszcze się bronić, często z fatalnymi skutkami.

Likwidator ze szczegółami opisuje swoje misje. Nie szczędzi czytelnikowi dosłownych relacji i opisów własnego stanu ducha. Z czasem wojenne traumy zaczęły mu ciążyć. Przerzucony do Niemiec przez topniejące struktury AK w wyzwolonej, komunistycznej Polsce trafia w końcu do Ameryki. Po latach schorowany i osamotniony popełnił samobójstwo, zostawiając po sobie gorzki dziennik, z którego przeziera rozpacz człowieka zdeprawowanego przez wojnę.

Spełniły się moje marzenia; byłem człowiekiem bez skrupułów… Byłem gorszy od najpodlejszego zwierzęcia. Byłem na samym dnie bagna ludzkiego. A jednak byłem typowym żołnierzem AK. Byłem bohaterem,

 

„Egzekutor” wzbudził wielkie kontrowersje i emocje, szczególnie w środowisku kombatantów. Słusznie postawione na piedestałach bohaterstwo AK, przez lata wymazane z pamięci, zdołało nabrać szacownej patyny. Tym, którzy pozostali jeszcze na Ziemi nie w smak przyznawać, że represje nie były wyłącznie domeną hitlerowców. W polskiej historii jest miejsce na moralnie bezdyskusyjny eufemizm „likwidacji faszustów i kolaborantów”. Wyznania Dąmbskiego naruszają kruche status quo.

Wydwnictwo PWN postarało się obiektywnie nakreślić racje obu stron przedstawiając dwie polemiki. Prezes Koła Światowego Związku AK zarzuca Dąmbskiemu fałsz historyczny. Komentarz historyczny dra hab. Grzegorza Ostasza potwierdza wersję Stefana Dąmbskiego. Kto ma rację? Miejmy nadzieję, że historia ujawni kiedyś kolejne fakty.

 

 

 

Sprawa Tułajewa – Victor Serge

Wiktor Serge urodził się jako Wiktor Lwowicz Kibalczicz. To ciekawa choć dziś zupełnie zapomniana postać. Szczęśliwie dla polskiego czytelnika wydawnictwo W.A.B odkurzyło największe dzieło Victora Serge w serii „Nowy Kanon” przygotowanej przy współpracy z „The New York Review of Books”.

Rosja sowiecka w czasach wielkiego terroru. Społeczeństwo nie ma już w sobie fanatyzmu zmian z pierwszych lat rewolucji. Włodzimierz Ilicz odszedł, a z nim najstarsze struktury partii. Większość z małą pomocą NKWD. Panuje bieda, kraj popada w ruinę i pogrąża się w paszczy komunistycznego szaleństwa. Ludzie różnie reagują – jedni ślepo podążają za władzą inni pogrążają w coraz większej rozpaczy.

Romaszkin kupuje na targu stary rewolwer, ale nie ma siły go wykorzystać. Broń przypadkiem znajdzie się w rękach młodego sąsiada Romaszkina. Kostia korzysta z broni przez przypadek, spotykając znanego kacyka. Niesiony nagłym impulsem Kostia skupia swoje frustracje na towarzyszu Tułajewie, członku Komitetu Centralnego. Jedna kula na zaśnieżonej moskiewskiej ulicy uruchamia efekt domina. Władza wykorzystuje przypadkowe morderstwo do kolejnych czystek na szczycie. Rusza śledztwo, które powiąże towarzyszy z komunistycznych brygad na wojnie w Hiszpanii, agentów w Paryżu i najważniejszych oponentów Towarzysza Pierwszego Sekretarza (w powieści nazywanego „Szefem”). Wynikiem dochodzenia mogą być tylko kolejne aresztowania, tortury i procesy pod publiczkę. A na koniec oczywiście kula w łeb – wizytówka sowieckiej władzy.

Victor Serge, człowiek bez narodowości. Urodził się w Belgii w rodzinie rosyjskiego radykalisty zwalczającego carat terrorem. Zafascynowany rewolucją wziął w niej czynny udział. Kilkakrotnie więziony cudem uszedł szponom wielkiej czystki wyjeżdżając z Rosji. Przez lata tułał się po świecie. Za swój krytyczny stosunek do stalinowskiego reżimu i znajomość z Trockim musiał umykać przed radzieckimi agentami. W swojej powieści nadzwyczaj sugestywnie przedstawia mechanizmy wielkiego wielkiego terroru, w całym jego bezwzględnym spektrum.

„Sprawa Tułajewa” sięga do rdzenia sowieckiego piekła. Pod osnową powieści kryje się wnikliwa analiza rosyjskiego społeczeństwa, zniszczonego szaleństwem totalitaryzmu od podstaw aż po najwyższe stanowiska. Dziesięć rozdziałów przedstawia dziesięć osób, które przypadkowo lub nie, zaplątały się w koła zbrodniczej machiny śmierci. Lektura przygniata autentycznością i przygnębiającą atmosferą bezradności wobec wszechobecnej psychozy stalinizmu.

Sołżenicyn opisał istotę totalitaryzmu z pozycji więźnia Gułagu. Wasilij Grossmann widział Rosję oczami umęczonego szarego człowieka. Victor Serge to unikalna szansa zobaczenia tego kraju przez pryzmat kogoś, kto sam walczył z caratem wierząc w potęgę socjalizmu, a z czasem dojrzał w swoim dziele potwora.